Mkuu wa Majeshi ya Ulinzi (CDF), Jenerali Jacob Mkunda, Desemba 30, 2025, amefika mbele ya Tume ya Kuchunguza Matukio ya Uvunjifu wa Amani yaliyojitokeza wakati na baada ya Uchaguzi Mkuu.
Tofauti na taratibu za kawaida za kiitifaki, Jenerali Mkunda amefika mwenyewe katika Tume.
Kikao hicho ni mfululizo wa mahojiano na wadau mbalimbali ili kupata picha kamili ya nini kilitokea wakati na baada ya Uchaguzi Mkuu uliopita, na namna ya kuzuia majeraha hayo yasijirudie.
Kwa Nini Mkuu wa Majeshi?
Ushiriki wa Jenerali Mkunda katika tume hii si wa bahati mbaya unatokana na wajibu wa jeshi nchini Tanzania kwa mujibu wa Katiba na sheria zilizopo.
Ikumbukwe kuwa wakati Polisi wakisimamia usalama wa raia, Jeshi la Ulinzi la Wananchi wa Tanzania (JWTZ) ndilo mlinzi wa mwisho wa katiba na mipaka. Kwa namna hali ilivyo Tume inahitaji kuelewa tathmini ya kijeshi kuhusu jinsi ghasia za ndani zinavyoweza kuhatarisha usalama wa taifa.
Aidha Jeshi lina mifumo ya juu ya ukusanyaji wa taarifa. Uzoefu wa CDF utasaidia tume kutofautisha kati ya mihemko ya kisiasa na mipango iliyoratibiwa ambayo inaweza kuwa na mkono wa nje.
Pia Jeshi mara nyingi huombwa kusaidia pale Polisi inapozidiwa hivyo ni dhahiri Tume inataka kujua changamoto walizokutana nazo askari waliokuwa zamu kipindi hicho.
Kwa Nini Hatua Hii ni Muhimu?
Wachambuzi wanasema kufika kwa Mkuu wa Majeshi mbele ya Tume badala ya Tume kumfuata ofisini kwake, kunaashiria mambo makuu matatu ya kijiopolitika na kisheria: Kwanza ni Ukuu wa Mamlaka ya Kisheria.
Hatua hii inadhihirisha kuwa vyombo vya ulinzi na usalama viko chini ya mamlaka ya kiraia na kisheria. Ni ishara ya ukomavu wa demokrasia ambapo kiongozi mkuu wa kijeshi anaheshimu chombo kilichoundwa na Rais kuchunguza mustakabali wa amani.
Pili ni Uhusiano na Baraza la Usalama la Taifa: Ingawa Jenerali Mkunda ni mjumbe mwandamizi wa Baraza la Usalama la Taifa (NSC), kufika kwake mbele ya Tume ni kwa ajili ya kuweka kumbukumbu sawa (for the record). Tume inahitaji kupata maelezo yake nje ya vikao vya siri vya Baraza la Usalama ili kuandaa ripoti itakayosaidia kurekebisha mifumo ya kiutendaji.
tatu ni sualka la Utoaji wa Data za Kiufundi: Akiwa mbele ya Tume, CDF atatoa ufafanuzi wa kitaalamu kuhusu jinsi Jeshi (JWTZ) lilivyoweza kusaidia Polisi katika mazingira ya ghasia bila kukiuka haki za binadamu, na kutoa ushauri wa jinsi ya kuzuia "mihemko" isiathiri usalama wa taifa.
Uwepo wa CDF mbele ya Tume unasaidia kuziba pengo la taarifa kati ya kile kilichotokea mtaani na maamuzi ya kimkakati yaliyokuwa yakichukuliwa katika ngazi za juu za usalama.
Ingawa ni kweli kabisa, Mkuu wa Majeshi (CDF) ni mshauri mkuu wa kijeshi ndani ya Baraza la Usalama la Taifa, yeye, pamoja na Mkuu wa Polisi (IGP) na Mkurugenzi wa Usalama wa Taifa (DG-TISS), ndio "injini" ya kiufundi inayompa Rais taarifa za nini kinaendelea nchini. Hivyo, yeye tayari ni sehemu ya mfumo wa juu wa ulinzi mtu anaweza kuuliza kwanini aende ikiwa yeye ni mjumbe wa Baraza la Usalama.
Kwa kuwa Tume ya uchunguzi mara nyingi huundwa ili kuleta picha ya uwazi (transparency) kwa umma, hata kama CDF anatoa ripoti kwa Rais ndani ya Baraza la Usalama (ambalo ni la siri), Tume hii inakusanya ushahidi ambao utawekwa kwenye ripoti rasmi ya uchunguzi kuhusu matukio maalum ya uchaguzi.
Kwa kuwa Baraza la Usalama linatoa maamuzi ya kisera (Policy decisions), lakini CDF ndiye anayesimamia utekelezaji (Operational execution) kuna haja ya kutambua kama, amri zilizotoka juu zilitekelezwa vipi uwanjani nakadhalika.
Kwa mujibu wa wachambuzi hakuna Mgongano wa Maslahi kw auitwa CDF. Hii inatokana na ukweli kuwa katika nchi zinazofuata utawala wa sheria, hata viongozi wa juu wa usalama wanapaswa kutoa ushirikiano kwa Tume zilizoundwa kisheria. Hii haimaanishi kuwa yeye ni mshukiwa, bali ni "Shahidi Muhimu" (Key Witness) na Mshauri wa Kiufundi.
"Kwa ufupi: Hatujaenda kinyume. Tunachokiona ni "Checks and Balances". Baraza la Usalama linafanya kazi ya kila siku ya kulinda nchi, lakini Tume ya Uchunguzi inafanya kazi ya "Kukagua" tukio maalumu lililopita ili kuboresha mustakabali wa baadae" alisema mchambuzi mmoja wa masuala ya usalama nchini.
