Katika jamii nyingi za Afrika, waganga wa kienyeji wamekuwa sehemu muhimu ya maisha ya watu, wakitoa tiba za asili na ushauri wa kiroho unaoeleweka na kukubalika zaidi kwa baadhi ya watu.
Hata hivyo, licha ya kuwepo kwa makanisa na wachungaji, kuna mwelekeo unaoonekana ambapo watu wengi wanapata faraja na imani zaidi kwa waganga wa kienyeji.
Je, ni kwanini watu wanapendelea waganga wa kienyeji kuliko wachungaji wa makanisa? Habari hii inachunguza sababu za kiutamaduni, kijamii na kiimani zinazochangia mwelekeo huu wa kipekee. Baadhi ya watafiti wameainisha sababu hizo ikiwa ni
Muafaka wa Kitamaduni na Kiakili
Waganga wa jadi mara nyingi hufanya kazi ndani ya mfumo wa kitamaduni na kiroho unaoendana sana na jamii za maeneo yao. Mazoea yao yamechanganyika na imani za mababu, mila, na maarifa ya asili. Muafaka huu huleta hisia ya kuaminiana na urafiki, kwani watu huona waganga hawa kama walinzi wa urithi wao wa kitamaduni na ustawi wao wa kiroho.
Traditional healers function within a cultural logic that resonates with the community’s worldview, integrating ancestral knowledge, spirituality, and healing practices that affirm identity and belonging."
Upatikanaji na Uwezekano wa Malipo
Katika maeneo mengi ya vijijini, waganga wa jadi wanapatikana kwa urahisi zaidi kuliko wachungaji au wataalamu wa tiba ya kisasa. Mara nyingi waganga hawa huwa wamekaa ndani ya jamii, jambo linalopunguza muda wa kusafiri na gharama kwa wagonjwa.
Zaidi ya hayo, huduma za uponyaji wa jadi huwa nafuu zaidi, ambapo malipo mara nyingi hutegemea uwezo wa mgonjwa, na wakati mwingine huhusisha mfumo wa kubadilishana bidhaa au huduma (barter). Uwezekano huu wa kiuchumi hufanya waganga wa jadi kuwa chaguo la kwanza kwa wengi.
"Waganga wa jadi mara nyingi ndio watoa huduma za afya wanaopatikana kwa urahisi zaidi katika maeneo ya vijijini, wakitoa chaguzi za malipo zinazobadilika na wakiwa sehemu ya maisha ya jamii, jambo linalowafanya kuwakaribikia zaidi kuliko wataalamu wa tiba rasmi."Deborah Johnston na Esther Krieg
Njia Kamili ya Uponyaji
Waganga wa jadi kwa kawaida huchukua njia kamili katika afya, wakishughulikia vipengele vya mwili, kiroho, na kijamii vya ustawi wa mtu. Mfano huu wa huduma jumuishi huvutia watu wanaotafuta matibabu yanayogusa pande zote za maisha yao. Kwa upande mwingine, wachungaji mara nyingi huzingatia uponyaji wa kiroho pekee, jambo ambalo linaweza kutokamilisha kutatua changamoto ngumu za kiafya zinazohusisha pande mbalimbali.
"Waganga wa jadi huchukulia ugonjwa si tu kama shida ya mwili bali pia kama kuvurugika kwa maelewano ya kijamii na kiroho, hivyo matibabu yao yanalenga kurekebisha usawa katika vipengele vyote hivi." Anaeleza Janzen, J. M. (1978). "The Quest for Therapy in Lower Zaire
Unyanyapaa na Kukubalika Kijamii
Kutafuta msaada kwa waganga wa jadi mara nyingi hukubalika zaidi kijamii kuliko kwenda kwa wachungaji, hasa katika jamii ambazo matatizo ya afya ya akili yanatazamwa kwa unyanyapaa. Waganga wa jadi hutoa njia ya faragha na inayokubalika kiutamaduni kwa watu kushughulikia matatizo yao ya kiafya.
“Katika jamii nyingi, waganga wa jadi hupendelewa si tu kwa sababu ya uhusiano wao wa kitamaduni, bali pia kwa kuwa wanatoa maelezo ya ugonjwa yanayokwepa lawama binafsi, hivyo kupunguza unyanyapaa.”— Kleinman, A. (1980). "Patients and Healers in the Context of Culture"
“Unyanyapaa unaohusishwa na matatizo ya akili mara nyingi husababisha watu kutafuta tiba za jadi au za kiroho, ambazo huonekana kukubalika zaidi kijamii kuliko matibabu ya kisaikolojia ya kisasa.”— WHO (2010). "Mental Health and Development: Targeting People with Mental Health Conditions as a Vulnerable Group"
“Tiba za jadi hutoa mazingira salama ya kitamaduni ambapo mateso yanatambuliwa bila kuwekwa majina ya kitabibu au aibu inayotokana na uchunguzi wa kisaikolojia.”— Summerfield, D. (2001). "The Invention of Post-Traumatic Stress Disorder and the Social Usefulness of a Psychiatric Category"
Muunganiko wa Imani na Uponyaji
Katika baadhi ya muktadha wa Kiafrika, wachungaji wenyewe hujihusisha na shughuli za uponyaji, wakichanganya mwongozo wa kiroho na tiba ya mwili. Muunganiko huu huruhusu watu kutafuta suluhisho la kiroho na la kimwili mahali pamoja, jambo linaloongeza imani kwa wachungaji kama waponyaji.
"Katika dini ya Kiafrika, hakuna mpasuko mkubwa kati ya vitu vitakatifu na vya kawaida, wala kati ya kiroho na kimwili. Hivyo basi, uponyaji kwa asili unahusisha uingiliaji wa kiroho."— John S. Mbiti (1969), "African Religions and Philosophy"
Katika baadhi ya muktadha wa Kiafrika, viongozi wa kiroho huchukuliwa kama watoa huduma wa msingi wa afya, na mbinu zao za uponyaji — ambazo hujumuisha maombi, taratibu za kidini, na wakati mwingine dawa za mitishamba — huaminika kama mbadala wa kutegemewa wa tiba za kisasa za kitabibu."
— WHO Traditional Medicine Strategy, 2002
Ufanisi Unaodhaniwa ni Imani
Utafiti unaonesha kuwa sehemu kubwa ya watu wenye matatizo ya afya ya akili barani Afrika huanza kwa kuwashirikisha waganga wa jadi au viongozi wa kidini kabla ya kufikia huduma za kitabibu za kisasa. Mwelekeo huu unaonesha kiwango kikubwa cha imani kwa waponyaji hawa, hali inayochangiwa na ufanisi unaoaminika, ulinganifu wa kitamaduni, pamoja na mahusiano ya karibu wanayojenga na wagonjwa wao.
“Katika maeneo mengi yenye kipato cha chini, waganga wa jadi na viongozi wa kidini mara nyingi ndio wa kwanza kuwasiliana na wagonjwa wa akili. Upatikanaji wao kirahisi, ukaribu wa kitamaduni, na mafanikio yanayoaminika yanachangia kwa kiasi kikubwa kuaminika kwa mbinu zao.”— Patel, V. et al. (2010). "Mental Health Systems in Sub-Saharan Africa: Challenges and Opportunities." The Lancet
“Watu wengi wenye matatizo ya akili barani Afrika huanza kwa kuwaona waganga wa jadi kutokana na mizizi ya kina ya kitamaduni, imani, na uelewa wa pamoja kuhusu ugonjwa — mambo ambayo mara nyingi yanakosekana katika mifumo ya kitabibu ya kisasa.”— Abbo, C. (2011). "Profiles and Outcome of Traditional Healing Practices for Severe Mental Illnesses in Two Districts of Eastern Uganda"
